Troonswisseling grootste tv-operatie van het millennium

30-04-13, 09:59 Geschreven door Pieter Jongsma Laatste update: 30-04-13, 10:10

Voor de NOS is de ‘operatie troonswisseling’ tot nu toe de grootste productie van dit millennium. De grootte en complexiteit van deze klus is vergelijkbaar met de registratie van de Elfstedentocht van 4 januari 1997. Met bijna achttien uur live televisie, 27 uur non-stop radio en een continue nieuwsstroom van bijna twee etmalen op NOS Teletekst, internet en mobiel is de NOS ‘hofleverancier’ van uitzendingen in het kader van de troonswisseling.

En dat alles met de ambitie de mensen thuis een compleet beeld te geven van de gebeurtenissen rondom de troonswisseling in binnen- en buitenland, alsof ze erbij zijn. Het is bovendien voor het eerst in Nederland dat een dergelijk evenement in Full HD wordt uitgezonden.

Historisch aantal camera's
Wat betreft het aantal verbindingen legt de ‘koninklijke’ operatie van dit jaar het wellicht af tegen het ‘tocht der tochten’ van eind vorige eeuw, maar qua aantal camera’s spant 30 april 2013 de kroon. Alleen al in Amsterdam worden er 115 ingezet, plus nog eens zo’n 45 op andere plekken in binnen- en buitenland.

Kijker vliegt mee over de Dam
De camera’s die worden ingezet variëren van exemplaren zo groot als een honkbal die misschien maar vijf minuten aan staan tot standaardcamera’s die uren achtereen dienst doen. Vooral de spectaculaire ‘cable cam’, een camera aan een kabel van bijna driehonderd meter die met behulp van hoogwerkers over de Dam is gespannen (zie afbeelding links), zal de kijkers het gevoel geven als het ware over de Nieuwe Kerk heen te vliegen. En in de nok van de Nieuwe Kerk hangt een zogeheten ‘rail cam’ van 26 meter die iedere beweging van het nieuwe koningspaar en de overige gasten in de kerk volgt.
Voor de uitzendingen van de troonswisseling vanuit Amsterdam wordt een ‘NOS-dorp’ gebouwd op de Nieuwezijds Voorburgwal in hartje Amsterdam. Dit compound dient als technisch en redactioneel knooppunt voor alle uitzendingen op 29 en 30 april.

Glazen huis op de Dam
Voor de presentatie van de NOS-uitzendingen op 29 en 30 april wordt midden op de Dam een tijdelijke NOS-studio, een soort glazen huis, neergezet met zicht op het paleis, de Nieuwe Kerk en het publieksgedeelte. Anchors Astrid Kersseboom en Rob Trip nemen vanaf deze locatie de presentatie van de NOS-programma’s voor hun rekening en ontvangen hier op beide dagen wisselende gasten. Verder fungeert Rachid Finge, social media-expert van de NOS, als het spreekwoordelijke ‘venster op de wereld’. Hij houdt de kijkers op beide dagen op de hoogte van wat er op social media gaande is.
Hiervoor maakt Finge gebruik van een speciaal ontwikkelde app, die voor het eerst werd gebruikt tijdens de uitzendingen rond de Tweede Kamerverkiezingen in 2012.
Om de tweedaagse megaklus tot een goed einde te brengen, wordt zowel voor als achter de schermen een beroep gedaan op medewerkers uit alle geledingen van de NOS: Nieuws, Sport en Evenementen. Zo bestaat de presentatoren-equipe voor de televisie-uitzendingen op 30 april niet alleen uit de centrale anchors Astrid Kersseboom en Rob Trip, maar ook uit Herman van der Zandt (Museumplein), Rik van de Westelaken (het IJ), Dione de Graaff (bootje op het IJ) en Annechien Steenhuizen (Ahoy). Kysia Hekster, verslaggever Koninklijk Huis, zorgt in haar ‘vertrouwde’ rol voor verslaggeving en duiding van koninklijke gedeelte. Verder doen correspondenten Marc Bessems en Kees Elenbaas verslag vanuit de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires en volgt Xander van der Wulp de historische dag vanaf de Antillen.

Op regiegebied is er, behalve de twee vaste regisseurs van NOS Evenementen (Jan de Roode en Martin de Groot), ook een basisplaats ingeruimd voor drie regiecollega’s van NOS Sport. De Roode (zie foto links) neemt de regie van de officiële plechtigheden, het tekenen van de acte van abdicatie en de inhuldiging in de Nieuwe Kerk (en daarmee het internationale tv-signaal) voor zijn rekening. Beelden die bepalend zullen zijn voor hoe deze momenten de geschiedenis in gaan. Zijn directe collega Martin de Groot zit aan de knoppen voor de eigen NOS-uitzending op Nederland 1 en NOS.nl. NOS Sport-regisseurs Matthias Bouwman en Pim Marks verzorgen de beelden op en rond het IJ en Astrid Wisman zit als verantwoordelijk regisseur in de wagen voor alles wat er op het Museumplein gebeurt.
Overigens waren zowel Wisman als Marks recentelijk actief voor het Internationaal Olympisch Comité als regisseur voor de tv-coverage van respectievelijk het schaatsen (Vancouver, 2010) en de marathon en het wielrennen (Londen, 2012).
Ook op gebied van productie en (eind-)redactie krijgen de medewerkers van NOS Evenementen, die de supervisie over het project hebben, versterking van hun collega’s van Sport en Nieuws.
In totaal zijn circa vijfhonderd mensen op 29 en 30 april in de weer om de officiële plechtigheden en de feestelijkheden rondom de troonswisseling van minuut tot minuut te verslaan. Het betreft hier zowel NOS-ers als cameramensen, geluidstechnici en overig technisch personeel van facilitaire bedrijven.

Koninginnedagviering 1980
De televisieregistratie van de troonswisseling is de tweede abdicatie van een Nederlandse vorst die rechtstreeks op televisie wordt uitgezonden. Op 30 april 1980 nam prinses Beatrix voor het oog van televisiekijkend Nederland het koningschap over van haar moeder, koningin Juliana. Toen was de live-registratie opgedeeld in een ochtend-, middag- en avonduitzending. Op het hoogtepunt van de troonswisseling, bij de balkonscène op de Dam, zaten bijna zeven miljoen mensen voor de buis. Het ochtend- en avondprogramma werd gemiddeld door iets meer dan vijf miljoen mensen bekeken.
Het meest bekeken tv-programma in de Nederlandse tv-geschiedenis sinds 1988 - het moment dat de elektronische kijkcijfermeting zijn intreden deed - is de finale van het WK voetbal 2010. Naar het treffen tussen Nederland en Spanje keken op zondag 11 juli van dat jaar gemiddeld 8.515.000 mensen. Ook het meest bekeken programma vóór 1988, toen er onderzoek werd gedaan via dagboekjes, is een WK-finale: Argentinië-Nederland was in 1978 goed voor gemiddeld 9,6 miljoen kijkers.

De ‘gewone’ Koninginnedag-vieringen op 30 april trokken de afgelopen tien jaar gemiddeld 1,9 miljoen kijkers. De meest bekeken 30 april-uitzending aller tijden was die van 1980, de dag dat Beatrix tot koningin werd gekroond.

Troonswisseling ook in België en Duitsland live
De troonswisseling is in ieder geval ook van begin tot het eind te volgen in België en Duitsland, terwijl fragmenten naar verwachting in vrijwel alle Europese landen zijn te zien. Opvallend is dat er veel interesse is van de Japanse tv-zenders. Dat komt doordat de Japanse prinses Masako één van de genodigden is. Naar alle waarschijnlijkheid zullen ook de Argentijnse tv-kijkers de inhuldiging van ‘hun’ koningin rechtstreeks op televisie kunnen zien.
Verder zendt de Belgische publieke omroep VRT in de aanloop naar 30 april de televisieportretten Beatrix, koningin van Nederland en Willem-Alexander, portret van een prins uit. Ook de RTBF, de Franstalige Belgische omroep, heeft het portret van koningin Beatrix in de programmering opgenomen. Zij schotelen hun kijkers bovendien de documentaire Tien jaar Willem-Alexander en Máxima voor. Argentijnse tv-kijkers maken via Máxima, portret van een prinses kennis met de aanstaande koningin. Ook in Azië - China, Hong Kong en Maleisië - wordt het portret van koningin Beatrix uitgezonden. De genoemde portretten - waar nodig zijn ze geactualiseerd - werden eerder al door de NOS in Nederland uitgezonden.
In het internationale RTV-dorp in Amsterdam, waar de buitenlandse omroepen de beelden van de plechtigheden doorsturen naar hun eigen thuisbases, worden tientallen omroepen en persbureaus verwacht, waaronder RTL Duitsland, SKY, VTM, VRT, BBC, Al Jazeera, ARD, ZDF en Reuters. Maar ook andere locaties in Amsterdam worden door buitenlandse omroepen gebruikt als decor van hun uitzending.

NOS-beelden de hele wereld over
De televisiebeelden van de NOS gaan op 30 april letterlijk de hele wereld over. De NOS is namelijk host broadcaster van de troonswisseling. Dat betekent dat de NOS als enige omroep opnames mag maken van de officiële plechtigheden in het Paleis op de Dam en in de Nieuwe Kerk. Andere omroepen uit binnen- en buitenland die beelden van deze gebeurtenissen willen uitzenden, maken gebruik van de beelden van de NOS. In Nederland nemen alle regionale omroepen en de Amsterdamse stadszender AT5 het signaal van de NOS over.
De NOS is host broadcaster omdat het organisatorisch niet wenselijk en haalbaar is om meer dan één omroep met camera’s in besloten ruimtes als het paleis en de Nieuwe Kerk toe te laten. Buiten deze ruimtes, op de openbare weg, geldt deze beperking niet. Daar is iedere omroep in het kader van vrije nieuwsgaring vrij om beelden te maken. De positie van host-broadcaster brengt voor de NOS wel de verplichting met zich mee om de beelden door te geven aan andere publieke en commerciële omroepen uit binnen- en buitenland die daar om vragen. Om niet alleen de lasten te hoeven dragen, mag de NOS daarvoor overigens wel een bijdrage in de kosten vragen.
De functie van host broadcaster houdt ook in dat de NOS buitenlandse omroepen helpt met de faciliteiten die zij nodig hebben voor hun eigen uitzendingen. Het gaat hier om zowel radio- als televisiefaciliteiten. De afdeling Eurovisie van de NOS coördineert en regelt alle radio- en televisieverbindingen die de buitenlandse partijen nodig hebben om de troonswisseling te kunnen verslaan. Daarvoor wordt in het centrum van Amsterdam (Rokin) een internationaal RTV-dorp gebouwd waar tientallen buitenlandse omroepen komen te zitten.
Vanuit het internationale RTV-dorp kunnen live-verslagen worden gemaakt en kan commentaar worden gegeven bij de beelden. Naast het leveren van beelden aan het RTV-dorp in Amsterdam, zorgt Eurovisie er ook voor dat het signaal (de beelden) van de plechtigheden naar Hilversum gaat. Van daaruit wordt het via de satelliet verzonden naar in principe alle landen in de wereld die daar interesse in hebben. De EBU, the European Broadcasting Union, speelt hierbij een belangrijke rol. De EBU is de Europese samenwerkingspartner van de Europese publieke omroepen. De EBU verzorgt de verdere verspreiding van het signaal per satelliet.

 

Troonswisseling ook live op YouTube
Ook Nederlanders in het buitenland hoeven niets te missen van de troonswisseling op dinsdag 30 april. Mensen buiten Nederland kunnen alle NOS-uitzendingen in het kader van de troonswisseling rechtstreeks zien op een speciaal YouTube-kanaal: www.youtube.nl/NOSkoningshuis. Op dit kanaal zijn ook losse filmpjes te bekijken. De YouTube-stream is alleen buiten Nederland en de Nederlandse Antillen te zien. Mensen die in Nederland online willen kijken, kunnen terecht op NOS.nl en de NOS-app voor mobiele telefoons.

De inhuldiging van onze nieuwe koning is wereldwijd ook rechtstreeks te volgen bij BVN, de publieke televisiezender voor Nederlandstaligen in het buitenland. In de aanloop naar de troonsopvolging zendt BVN ook de andere NOS-programma’s rondom de troonswisseling uit. BVN staat voor het Beste van Vlaanderen. BVN zendt wereldwijd 24 uur per dag uit via de satelliet. Meer informatie over BVN, de programmering en ontvangst is te vinden op bvn.tv.

Facts & figures
In 1980 kwam de rechtstreekse televisie-uitzending in het kader van de troonswisseling tot stand met tien camera¡¦s en drie regiewagens. Martijn Lindenberg, destijds de regisseur, vertelde in het programma NOS 60 jaar Koningshuis op televisie over de registratie van die dag: "Er was niet veel. Als je het vergelijkt met nu, is het lachwekkend waar we het toen mee moesten doen. Je moet het ook niet met elkaar vergelijken. Want in die tijd was dat magic. En als je nu kijkt naar wat we doen met twintig, dertig, veertig camera’s, dan is dat ook magic."

Onderstaand enkele wetenswaardigheden van productie van dit jaar:
5 grote reportagewagens (Kerk/Paleis - Nationaal - Rotterdam - Eye - Muziekgebouw - Museumplein). 8 kleinere satellietwagens voor reportages uit het land en andere delen van Amsterdam. Een eigen NOS-dorp op de Nieuwerzijds Voorburgwal, met montagesets en technisch zenuwcentrum. 1 helicopter voor camerabeelden en 1 vliegtuig als relais voor de draadloze verbindingen.Alles in HD. Vooropnames met een drone. Circa 30 km kabel op/rond de Dam. In totaal wordt gebruikgemaakt van 160 camera's, waarvan 115 in Amsterdam: 24 camera's in de kerk (w.v. 10 onbemand), 6 cameras in het paleis, 25 camera's op het IJ, 28 camera's bij het concert van Andre Rieu op het Museumplein. Een fly cam over de Dam (280 meter). Een rail cam in de nok van de Nieuwe Kerk (26 meter). Een gestabiliseerde camera-arm op een bootje op het IJ. 115 lichtspots in de Nieuwe Kerk (w.v. 30 LED-lampen).

Radio 1 De Troonswisseling: 27 uur non-stop
Een marathonuitzending: Radio 1 De Troonswisseling. Van 19.00 uur op 29 april tot 23.00 uur op de 30e: 27 uur lang zijn de troonswisseling en de voorbereidingen daarop te volgen in een gezamenlijke uitzending van de publieke omroepen vanuit de Industrieele Groote Club op de Dam. Met maar liefst 17 presentatoren, 23 verslaggevers vanaf 18 locaties in zowel Amsterdam als de rest van Nederland wordt er verslag gedaan van de abdicatie en de inhuldiging. Ook in Argentinië, Australië, Duitsland, Spanje, en de Antillen wordt de inhuldiging gevolgd en doen de NOS-correspondenten verslag. De NOS verzorgt uiteraard de uitgebreide verslaggeving van de officiële momenten en van de sfeer in Amsterdam en de rest van het land.
Op 29 april zal de toespraak van koningin Beatrix rechtstreeks te horen zijn. De uitzending op 29 april staat natuurlijk in het teken van de naderende troonswisseling, maar de nadruk die avond ligt toch bij (dan nog) koningin Beatrix. Er wordt teruggekeken op 33 jaar Beatrix. De verslaggevers zijn op verschillende plekken in Amsterdam zoals het Rijksmuseum waar vanaf 20.00 uur het diner is voor de koninklijke gasten. Verslaggevers op het CS, bij het crisiscentrum in Amsterdam, in Den Haag en in Utrecht waar dan de Vrijmarkt en Koninginnenacht zijn begonnen, en op Paleis het Loo in Apeldoorn waar een Argentijnse avond wordt georganiseerd. Ook in de nacht zijn de verslaggevers op pad in Amsterdam en de rest van Nederland.

Dinsdag 30 april; deze dag en dus ook de Radio 1-uitzending staat in het teken van de nieuwe koning en alles daar omheen. De uitzending van 30 april begint om 6.00 uur ’s ochtends wanneer NOS-presentatoren Marcel Oosten en Lara Rense 30 april ‘openen’. Alle officiële momenten zijn rechtstreeks te volgen. De radioverslaggevers zijn overal bij: op de Dam, het Centraal Station, bij EYE, op een boot op het IJ, bij Ahoy, op het Museumplein, in Eindhoven, Breda, Appingedam, Utrecht, Den Haag, Zwolle, Assen, Asten. Hoe beleeft Nederland 30 april 2013? De verslaggevers laten het horen. Ze zijn de oren en ogen van de luisteraar. Koninklijk Huis-verslaggever Menno Reemeijer zal op 29 en 30 april de duiding verzorgen.
De presentatie van de Troonswisseling op Radio 1 is in handen van de duo’s Petra Possel (NTR) & Ger Jochems (VPRO), Bert van Slooten (NOS) & Willemijn Veenhoven (BNN), Elles de Bruin (Omroep Max) & Klaas Drupsteen (NCRV), Deborah Blekkenhorst (VARA) & Klaas van Kruistum (EO), Lara Rense & Marcel Oosten (NOS), Lucella Carasso (NOS) & Sven Kockelmann (KRO), Lara Rense (NOS) & Jurgen van den Berg (NCRV), Lucella Carasso (NOS) & Jurgen van den Berg (NCRV), Tim Overdiek (NOS) & Eva Jinek (WNL) en Robbert Meeder (NOS) & Margreet Reijntjes (Omroep Max).

NOS.nl en mobiel
Nu al is op NOS.nl een speciale banner te zien waarin wordt afgeteld, maar op 30 april zal de homepage nog meer in teken staan van de troonswisseling. De livestream van de uitzending en het liveblog die de redactie bijhoudt, staan prominent op de homepage. In het liveblog is niet alleen aandacht voor de ceremonie, maar ook voor de gebeurtenissen en sfeer in de rest van Nederland. NOS-correspondenten doen verslag van hoe de rest van de wereld de troonswisseling volgt.
Naast de livestream en de liveblog wordt op NOS.nl gedurende de dag ook teruggeblikt op de programmaonderdelen die al zijn geweest. Op een kaart van Nederland worden foto’s en video’s op sociale media die #troon meekrijgen geplaatst. Zo is te zien hoe de rest van het land feestviert. Via een speciale twitterfeed worden alle Koninklijk Huis-verslaggevers in Amsterdam, onder wie NOS’ers Kysia Hekster en Menno Reemeijer, gevolgd.

Livestream
De NOS-uitzendingen van 28 en 29 april én de volledige televisie-uitzending op 30 april zijn ook rechtstreeks te volgen via een livestream op NOS.nl. Mensen buiten Nederland kunnen terecht op een speciaal YouTube-kanaal:www.youtube.nl/NOSkoningshuis. Via dit kanaal zijn ook losse videofragmenten te bekijken.

Dossier Inhuldiging Koning Willem-Alexander
Er is inmiddels al aardig wat informatie te vinden in het dossier ‘Inhuldiging Koning Willem Alexander’. Je kunt daar nu al terecht voor onder andere al het koninklijke nieuws, video’s, een uitgebreide vooruitblik op de 30e, een overzicht van de voorgangers van Willem-Alexander en een overzicht van veelgestelde vragen voor mensen die Amsterdam willen bezoeken. Ook is in het dossier een interactieve kaart van de Nieuwe Kerk te vinden, waarop is te zien wie waar zit. Bovendien wordt bijvoorbeeld uitgelegd waar de regalia voor staan.

NOS-app
Ook via de NOS-app voor mobiele telefoons is de livestream te volgen. Daarnaast zullen hier op 30 april veel ‘oranje-getinte’ artikelen worden geplaatst om de gebruikers op de hoogte te houden van het laatste nieuws en de laatste ontwikkelingen van die dag.